در بخش پیشین خواندیم که انتخاب کتاب خوب برای کودکان از اهمیت بسیاری برخوردار است و همچنین یادآور شدیم که برای انتخاب کتاب مناسب ابتدا لازم است ویژگی‌ها، نیازها و دغدغه‌های کودک‌مان را بشناسیم و بر این اساس، موضوع کتاب را انتخاب کنیم.
امروزه برای ارزیابی کتاب‌های باکیفیت معیارهایی در نظر گرفته شده است که کارشناسان فعال در حوزه‌ی کتاب کودک این معیارها را در چند دسته طبقه بندی می‌کنند:
- تصویرسازی کتاب
- کیفیت ارائه
- موضوع و درون‌مایه کتاب
- ساخت و پرداخت موضوع
- شیوه‌ی نگارش (لحن و زبان نویسنده)
در ادامه به دو مورد نخست، یعنی تصویرسازی و کیفیت ارائه‌ی کتاب می‌پردازیم.
تصویرسازی کتاب
کتاب‌ها از لحاظ تصویر دو نوع‌اند:
کتاب‌های مصور:
در این نوع از کتاب‌ها متن داستان، اصلِ کار است و تصویر به درک بیشتر متن کمک می‌کند.
کتاب‌های تصویری:
در این نوع از کتاب‌ها، بار اصلی داستان برعهده تصاویر است. گاهی ممکن است که در یک صفحه، حتی یک کلمه هم نوشته نشده باشد و همچنین ممکن است که در هر صفحه از کتاب، یک یا دو جمله‌ی کوتاه آمده باشد. این نوع کتاب‌ها برای کودکان پیش‌دبستانی و دانش‌آموزانی که مشغول تحصیل در سال‌های نخست دبستان هستند، بسیار مفید بوده و به تقویت دانش بصری، درک پیام و دقت در مشاهده‌ی تصاویر کمک بسزایی می‌کند.
نکته‌ی دیگری که باید به آن اشاره کنیم این مسئله است که برخلاف باور رایج امروز جامعه‌ی ما، هر کالا یا طرحی که دارای رنگ‌های تند و نامتناسب باشد لزوماً به معنای کودکانه بودن آن‌ها و همچنین مناسب بودن‌شان برای کودکان نیست.
در رابطه با کتاب‌ها نیز همین امر صادق است و در انتخاب کتاب‌ها باید به نکته مذکور توجه داشته باشیم و تحت تأثیر رنگ‌های تند و گاهاً فریبنده قرار نگیریم.
در نظر داشته باشید، در حالت کلی تصاویری مناسب کتاب‌های کودکان هستند که:
- تماشای تصاویر برای کودک لذت‌بخش باشد اما ذائقه ی بصری او را تضعیف نکند.
- در تصاویر کتاب از به کار بردن رنگ‌های تند و همچنین شخصیت‌های کارتونی و مشابه آن پرهیز شده باشد.
- تصاویر باید ساده و واضح باشند و در آن از فضاهای خالی و یک‌دست استفاده شده باشد.
- سبک تصویر باید با سبک کتاب هماهنگ باشد.
- تصاویر باید متناسب با سن کودک باشند و در فهم متن داستان او را یاری کنند.
- تصاویر باید با هم مرتبط و به متن داستان وفادار باشند.
- تصاویر می‌توانند بخشی از داستان که در متن نیامده را تعریف کنند و چیزی فراتر از داستان داشته باشند.
- خلاقانه بودن تصاویر و جاری بودن تخیل در آن نیز از نکات مثبت یک تصویرگری خوب به حساب می‌آید.
کیفیت ارائه:
مشخصه‌های قطع و اندازه‌ی کتاب اهمیت بسزایی در انتخاب کتاب مناسب کودک دارد و این مؤلفه‌ها به محتوای کتاب، تصویر آن و ویژگی‌های فیزیکی کودک بستگی دارد.
کتابی مناسب کودک دارای اندازه‌ای است که او بتواند آن را به راحتی در دست بگیرد و ورق بزند. گاهی نیز ممکن است برخی از ناشران، برای جذابیت بیشتر کتاب‌هایی در قطع و اندازه‌های بزرگ و یا عجیب و غریب منتشر کنند اما در کل، اندازه‌ی کتاب نباید به گونه‌ای باشد که حمل آن برای کودک دشوار بوده و او را به زحمت بیندازد.
گاهی محتوای کتاب در اندازه‌ی آن تاثیرگذار است. تصور کنید اگر کتابی با متن طولانی و تصاویر زیاد و پیچیده بخواهد در قطع کوچکی چاپ شود، قطعاً به هم ریختگی نوشتار و نظم تصاویر، از کیفیت آن می‌کاهد.
نکته‌ی دیگری که باید به آن دقت کنیم این است که در صفحه آرایی کتاب، فاصله ی بین تصاویر و متن کتاب رعایت شده باشد و تصاویر و متن به هم چسبیده یا روی هم نباشند.
همچنین فونت کتاب باید خوانا و دارای اندازه‌ی مناسب باشد که این موضوع برای دانش‌آموزانی که در حال تحصیل در سال‌های نخستین دبستان هستند و به تازگی خواندن را شروع کرده‌اند، از اهمیت زیادی برخوردار است. هرچه فونت کتاب بزرگ‌تر باشد، کودکان راحت‌تر می توانند آن را بخوانند.
طرح روی جلد نیز باید هنرمندانه و جذاب باشد و خواننده را به خواندن داستان ترغیب کند. همچنین شناسنامه و قیمت کتاب باید روی جلد درج شده باشند.
از آن‌جایی که کودکان، کتاب‌های مورد علاقه ی خود را بارها ورق می‌زنند، مهم است که جنس کاغذ و صحافیِ کتاب با دوام بوده و دارای لبه‌های تیز و بُرنده نباشند. برای مثال برخی از ناشران برای نوزادان و کودکان نوپا، کتاب‌هایی از جنس مقواهای ضخیم با لبه‌های گِرد تولید کرده‌اند که به کودکان آسیب نمی‌رساند.
با توجه به موارد گفته شده، از این پس در انتخاب کتاب باید به مواردی همچون کیفیت تصاویر، اندازه، فونت، جنس کاغذ و صحافی کتاب توجه کنیم.
در بخش بعدی با معیارهای دیگر ارزیابی کتاب‌های باکیفیت آشنا خواهیم شد.
