مدت مطالعه: ۴ دقیقه
اگر از دانشجویان کارشناسی رشته روانشناسی بپرسید قطعاً می‌توانند به شما بگویند که اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی چه ویژگی‌هایی دارد. یا حتی از آن عجیب‌تر اینکه تقریباً درصد قابل توجهی از عموم مردم در سراسر دنیا نیز واژه‌ی بیش‌فعالی را شنیده‌اند. مثلاً اگر شما به عنوان یک متخصص به والدین یک کودک دبستانی بگویید که فرزندشان اختلال بیش‌فعالی دارد قریب به یقین تصوراتی از مسئله دارند. حتی اکثر مردم ریتالین را هم می‌شناسند دارویی که اغلب برای کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی تجویز می‌شود. پس با وجود این گستردگی در شناخت چه‌طور بیش‌فعالی در بزرگسالان مسئله‌ای مغفول است؟!
بیش‌فعالی با/یا نقص‌توجه یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی روانی است که ۲ تا ۴ درصد بزرگسالان را درگیر می‌کند. با وجود حضور سه گانه‌ی علائم این اختلال در بزرگسالی اما تشخیص آن همانند دوران کودکی راحت نمی‌باشد چرا که این اختلال بعد از دوران نوجوانی و با دست‌یابی فرد به تفکر انتزاعی اغلب ظهور متفاوتی می‌یابد. ایده‌های ناب، تمایل به کارکردن و فعالیت، درونی شدن بیش‌فعالی/تکانشگری و تبدیل آن به اضطراب و وسواس‌های اجباری و مقررات‌زدایی هیجانی و…
در این بین اما مسئله‌ی بی‌توجهی اغلب بسیار پوشیده می‌ماند به طوری که گاهی اوقات حتی برای خود فرد هم قابل درک نمی‌باشد چرا که معمولاً با بی‌توجهی کامل روبه‌رو نیستیم بلکه با نوعی ناتوانی در مهار و تعدیل توجه مواجهه‌ایم. بزرگسالان مبتلا به ADHD اغلب در کارهای محرک و مورد علاقه‌ی‌شان توجه خوبی از خود نشان می‌دهند. با این وجود در کارهایی که برای آن‌ها سخت و یکنواخت است اغلب اهمال‌کاری می‌کنند یا در حین انجام کار ممکن است آن را رها کرده و به کار دیگری بپردازند. به همین دلیل اغلب بیش‌فعالی در بزرگسالان مسئله‌ای مغفول است و برای تشخیص آن نیاز است که تاریخچه‌ی رشدی فرد با دقت بررسی شود.
مورد دیگری که بیش‌فعالی در بزرگسالان را به مسئله‌ای مغفول تبدیل کرده است، همزمانی گسترده‌ی این اختلال با اختلالات دیگر است (حدود ۸۰% همزمانی)، تقریباً نیمی از بزرگسالان ADHD مبتلا به اختلالات اضطرابی می‌باشند. یکی از دلایل عمده‌ی آن این می‌باشد که افراد مبتلا به ADHD با موقعیت‌های تنش‌زای بیشتری روبه‌رو می‌شوند به علت ناتوانی در کنترل و تعدیل موقعیت‌ها شکست‌های بیشتری را نیز تجربه می‌کنند از این رو دچار اضطراب بیشتری نیز می‌شوند. این اختلالات اضطرابی در افراد مبتلا به ADHD می‌تواند مدل‌های مختلفی داشته باشد به عنوان مثال MDD ، اختلال بازار هراسی، جمع هراسی و …
یکی دیگر از اختلالات اضطرابی شایع در بزرگسالان مبتلا به ADHD اختلال وسواس اجباری می‌باشد چرا که در طی فرآیند رشد شناختی در نوجوانی افراد مبتلا به ADHD یاد می‌گیرند که باید علائم رفتاری این اختلال را کنترل کنند، همین کنترل کردن و تجربه‌ی اضطراب و شکست این افراد را بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار می‌دهد.
اختلال دوقطبی نیز یکی از اختلالات شایع خلقی همراه با اختلال بیش‌فعالی است.(حدود ۲۰%) و ممکن است اختلال ADHD در بزرگسالی در زیر سایه‌ی اختلال دوقطبی تشخیص داده نشود چرا که ویژگی‌های مشترکی بین این دو اختلال وجود دارد بخصوص در زمینه‌ی تکانشگری و رفتارهای هیجانی.
اختلالات خوردن و اعتیاد نیز من جمله اختلالات شایع در این گروه محسوب می‌شوند. اختلالات خوردن علاوه بر جنبه‌ی تکانشگری و تجربه‌ی اضطراب که هر دو در ADHD نیز حضور دارند با این اختلال جنبه‌ی ژنتیکی مشترک نیز دارد. اما اعتیاد معمولاً جنبه‌ی خود درمانی دارد بخصوص اعتیاد به دارو های محرک مثل کوکائین که هم باعث افزایش تمرکز می‌شوند و هم آرامش درونی را افزایش می‌دهند.
یک مشکل شایع در بزرگسالان مبتلا به ADHD اختلالات خواب می‌باشد که این هم می‌تواند مربوط به بهداشت خواب و هم می‌تواند به علت تجربه‌ی اضطراب و افسردگی بیشتر در افراد مبتلا به ADHD باشد.
در نتیجه این همایندی پیچیده‌ی اختلالات با ADHD در بزرگسالی تشخیص آن را دشوار می‌کند و اغلب به صورت مغفول باقی می‌ماند و شخص تا سال‌ها متوجه مسئله‌ی اصلی خود نمی‌شود، در ایران نیز اغلب درمانگران اطلاع درستی از ADHD بزرگسالی ندارند و به درستی نمی‌توانند آن را تشخیص دهند.
اما چرا تشخیص بیش‌فعالی در بزرگسالان مسئله‌ای جدی است؟
افراد مبتلا به ADHD رنج‌های بسیاری را در رابطه با اختلال خود متحمل می‌شوند به خصوص وقتی ADHD تشخیص داده نشده است این مسئله دو برابر می‌شود. اغلب افراد مبتلا به ADHD حمایت‌های کمک کننده‌ای را دریافت نکرده‌اند و اغلب از شرایط اجتماعی اقتصادی پایین‌تری برخوردارند. همه‌ی این مسائل بعلاوه تجربه اضطراب و افسردگی و یا هر کدام از بیماری‌های همراه کیفیت زندگی را پایین می‌آورد و ریسک و آسیب‌پذیری این افراد را به خودکشی افزایش می‌دهد. این در حالی است که اگر ADHD به درستی تشخیص داده شود با درمان‌های حمایتی تا حد بسیار خوبی قابل کنترل و مسامحه است.
آیا ADHD بی‌خاصیت است؟
شانا پیرسون بنایان گذار و رئیس آموزش تخصصی ADHD معتقد است که انرژی مغز افراد مبتلا به ADHD تمام نمی‌شود و این یک مزیت است. او پینشهاد می‌کند که افراد مبتلا به ADHD باید مسئله‌ی خود را به درستی بشناسند و راهکارهایی را برای بهره بردن بیشتر از ADHD کشف کنند او خود نیز پیشنهادهایی می‌دهد:
۱)احساسات خود را فعال کنند: او میگوید افراد مبتلا به ADHD از لحاظ عاطفی هدایت می‌شوند به همین دلیل اگر می‌خواهند کاری را انجام دهند آن کار باید نتیجه‌ای داشته باشد که برای آن‌ها هیجان‌انگیز باشد.
او میگوید اگر افراد مبتلا به ADHD با کار که انجام می‌دهند ارتباط عاطفی نداشته باشند هیچ نکته‌ی دیگری کارساز نخواهد بود.
۲) همه‌ی حواس خود را فعال کنید: او میگوید هرچه حواس بیشتری درگیر شوند مغز بیشتر توجه می‌کند.
۳) هربار روی یک چیز تمرکز کنید حتی اگر فقط ۱۰ دقیقه وقت دارید: به گفته‌ی خانم پیرسون اگر شما فقط ۱۰ تا ۱۵ دقیقه برای یادگیری مطلبی وقت داشتید چکار می‌کردید؟ یکی از راه‌ها این است که آن را عمیق‌تر بیاموزید.
در هر صورت درست است که ADHD مسائل گستردهای را به وجود می‌آورد یا حداقل می‌تواند در به وجود آمدن آن شریک باشد. اما تشخیص آن و دریافت درمان‌های حمایتی و حمایت‌های اجتماعی می‌تواند تا حد زیادی مسئله را تعدیل کند. اما نکته‌ی مهم‌تر این است که افراد مبتلا به ADHD با کنجکاوی و محبت ADHD را بغل کنند تا بتوانند از آن به عنوان یک ابرقدرت استفاده کنند.
منابع بیش‌فعالی در بزرگسالان :
Practical considerations for the evaluation and management of Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) in adults (2019)
ADHD in adults: clinical subtypes and associated characteristics (2019)
Adults ADHD and suicide (2014)
