راه‌هایی برای پرورش تفکر انتقادی

مدت مطالعه: ۵ دقیقه

هدف تفکر انتقادی، پرورش قدرت ارزیابی، سنجش و تشخیص موقعیت‌های مختلف برای انتخاب و تصمیم‌گیری درست و حل مسئله است. با توجه به زندگی در عصر انفجار اطلاعات که حجم گسترده‌ای از داده‌ها و اطلاعات درست و نادرست و گاه متناقض با یکدیگر به راحتی در دسترس قرار می‌گیرد و رد بدل می‌شود و ذهن را درگیر می‌کند و قدرت تشخیص و ارزیابی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، ضرورت پرداختن به مهارت تفکر انتقادی کاملا درک می‌شود. از این رو راهکارهایی را برای تقویت تفکر انتقادی با هم بررسی می‌کنیم.

با توجه به این‌که کودکان یادگیری مشاهده‌ای بالایی دارند و از طریق مشاهده بسیاری از مهارت‌ها را می‌آموزند، بنابراین لازم است ابتدا خودمان (به عنوان والدین، معلم، مربی، تسهیلگر… ) الگوی مناسبی از سبک تفکر انتقادی برای کودکان باشیم . در این راستا فهرستی از راهکارهایی که می‌تواند برای بهبود و تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی در افراد بزرگسال و به تبع آن کودکان موثر باشد‌، تهیه کرده‌ایم:

• طرح سوالات عمیق‌، به خصوص سوالاتی که با چرا شروع می‌شوند . بررسی ” چرایی ” امور و اتفاقات
• شفاف کردن مسئله : در هنگام مواجهه با مسئله ابتدا روشن کنید مسئله دقیقا چیست و چارچوب و حدود مسئله را مشخص کنید .
• درجستجوی جواب مسئله بودن، در جستجوی حقیقت امور و پدیده ها بودن: به سطح و ظاهر پدیده‌ها، امور و اطلاعات اکتفا نکنید. به جواب‌های ساده و در دسترس بسنده نکنید و در پی جواب و اطلاعات بیش‌تر باشید. روحیه‌ی جستجوگری و حقیقت‌جویی لازمه‌ی این امر است .
• دقیق و شفاف اندیشیدن و برطرف کردن ابهامات
• تجزیه و تحلیل و واکاوی اطلاعات: جزء جزء عناصر امور و اتفاقات را ببینید و بررسی کنید.
• برقراری ارتباط و پیوند بین اجزاء و عناصر یک پدیده و حتی پدیده‌های مختلف با هم ( کُل‌نگری / به دست آوردن یک تصویر کلی از پدیده ی مورد نظر ): در ارتباط با امور مختلف، افراد و … صحبت‌ها و اتقاقات پراکنده را پیدا کنید و ارتباط عناصر پراکنده را با هم درنظر بگیرید و آن‌ها را به صورت یک کُل منسجم ببینید .
• گوش دادن فعال: در هنگام گفتگو فقط گوش دهید و حضور تمام داشته باشید و در پی آماده کردن جواب برای طرف مقابل نباشید. این امر کمک می‌کند اطلاعات را درست دریافت کنید و طیف وسیع‌تری از اطلاعات را بگیرید به نسبت وقتی که با دقت کمتری گوش می‌دهید .
• کنار گذاشتن پیش‌فرض‌های قبلی و با دید باز نگریستن و اندیشیدن
• دوری از تعصب و جانبداری و سوگیری: در هنگام دریافت و پردازش اطلاعات بی‌طرفی خود را حفظ کنید؛ به یاد داشته باشید تعصب، دریچه‌های دریافت اطلاعات را محدود می‌کند.
• بازبینی فرضیه‌ها و باورها و نظرات خود: پرسیدن سوالات اساسی در مورد باورها و نظرات خود و پیدا کردن دلیل مناسب. در راستای این امر می‌توانید باورها و پیش‌فرض‌های خود را پیدا کرده و آن‌ها را مورد بررسی و ارزیابی و انتخاب مجدد قرار دهید. چرا که بسیاری از باور‌ها و انگاره‌های ما در زمان کودکی و بدون انتخاب خودمان شکل گرفته‌اند، و اگر به عقب برگردیم و این باورها و پیش فرض‌ها را بازبینی کنیم چه بسا یک سری از آن‌ها مورد تعجب خودمان باشد و تصمیم بگیریم که آن ها را با باورها و انگاره‌های دیگری جایگزین کنیم .
• بیان افکار، نظرات و استدلال‌های خود: این کار کمک می‌کند دیگران/مخاطبان روی افکار و نظرات ما نظر بدهند و در صورت لزوم تصحیح کنند و درنتیجه ایده‌ها و نظرات پخته‌تر می‌شود؛ بنابراین یک تجربه‌ی پیش‌رونده‌ی جمعی خواهیم داشت . برای این کار لازم است انتقاد پذیر باشیم، نظرات دیگران را حمل بر حمله به خود ندانیم و در پی توجیه و دفاع از نظرات خود نباشیم و همواره در جستجوی حقیقت باشیم؛ به یاد داشته باشیم همه‌ی حقیقت نزد یک نفر نیست و افراد مختلف از حقیقت امور بهره‌ای دارند که تنها با گفتگو، ابعاد مختلف حقیقت کشف می‌شود . برای این کار لازم است خود را تماما محق ندانیم و در مواردی که واقعا فکر می‌کنیم نظرمان درست است، با استدلال از آن دفاع کنیم .
• ارائه‌ی دلیل برای نظرات خود، استدلال کردن و درصورت لزوم دلایل دیگران را جویا شدن: درراستای این امر لازم است استدلال کردن و دلیل آوردن و منطقی بودن را بلد باشیم.
• ابعاد و زوایای مختلف موضوعات و پدیده‌ها را بررسی کردن
• کشف پیش فرض‌های موجود در هر موضوع یا پدیده‌ای
• بالا بردن سازگاری خود: سازگاری گفتارها در موقعیت‌های مختلف، سازگاری گفتار با رفتار، سازگاری رفتارهای مختلف با هم. این امر کمک می‌کند به برطرف کردن تناقضات خودمان. و لازمه‌ی این امر این است که با نگاه انتقادی به رفتار و گفتار و مجموع این ها با هم بیندیشیم.
• “چرا” ها را جدی گرفتن و با دیگران وارد گفتگو شدن