مدت مطالعه: ۴ دقیقه
- نام کتاب: فلسفه کودکی (نظریه‌ی ادبیات کودک و مفهوم کودکی)
- نویسنده: گرت بی. متیوز
- مترجمان: سعید حسام پور، مریم حسام پور
- انتشارات: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
کوشش‌های مربوط به درک دوران کودکی و بررسی فرهنگ کودک به این سو گرایش دارند که یا کودکان را پیش‌انسان‌هایی حساب کنند که باید در اصل برای پرورش استعدادهای‌شان تربیت شوند و یا آن‌ها را الگوهایی از معصومیت و بصیرت بپندارند که باید بزرگسالان به تقلید از ایشان بشتابند.
هیچ یک از این دو فرض رضایت‌بخش نیست. کودکان انسانند و از این رو شایسته‌ی احترام اخلاقی و فکری‌اند. آن‌ها برای آنچه هستند و خواهند بود، باید مورد احترام قرار گیرند. والدین و یا آموزگارانی که دارای ذهنی باز درباره‌ی کودکان و شکل درک و فهم آن‌ها هستند، از نعمتی برخورداراند که بزرگسالان دیگر از بی‌بهره‌اند.
فیلسوفان حوزه‌ی کودکی به سوالاتی از این دست پرداخته‌اند:
- کودک بودن چیست؟
- شیوه‌ی تفکر کودکان چگونه با شیوه‌ی تفکر ما تفاوت دارد؟
- آیا کودکان توانایی نوع‌دوست بودن را دارند؟
- آیا می‌توان به کودکان حق جدا شدن از والدین‌شان را داد؟
- آیا امکان دارد برخی آثار هنری کودکان از جنبه‌ی هنری یا زیبایی‌شناسی به خوبی آثار برخی از هنرمندان نوگرای بنام باشد؟
- آیا نوشته‌های ادبی که از سوی بزرگسالان برای کودکان نوشته می‌شود، می‌تواند به همین دلیل جعلی باشد؟
برش‌هایی از برخی فصل‌های کتاب فلسفه کودکی
فصل دیدگاه یک فیلسوف درباره‌ی کودکی
وقتی کریستین روی تختش نشسته بود و درحال صحبت با پدرش بود، گفت: «خوشحالم که حروف را داریم»
پدر کریستین تا اندازه‌ای از این قدردانی شگفت زده شد و پرسید: «چرا ؟»
کریستین توضیح داد: «چون اگر حروف نبودند، صداها هم نبودند، اگر صداها نبودند، کلمه‌ها هم نبودند … اگر کلمه‌ها نبودند، ما نمی‌توانستیم فکر کنیم … و اگر نمی‌توانستیم فکر کنیم، جهانی وجود نداشت»
کودکی سه سال و نیمه می گوید: «مادر آیا ما زنده‌ایم یا بر روی نوار ویدئو هستیم؟»
کودکی شش ساله می پرسد: «بابا، ما چه طور می‌توانیم مطمئن شویم که همه چیز رویا نیست؟»
کودکی هشت ساله :«بابا، چرا من تو رو دوتا نمی‌بینم؟ چون دو تا چشم دارم و می‌توانم با هر کدام جداگانه تو را ببینم»
والدین یا آموزگارانی که این پرسش‌ها را نمی‌شنوند یا نمی‌فهمند که این پرسش‌ها بیش‌تر و متفاوت‌تر از پرسشی محض برای به دست آوردن اطلاعات هستند، فرصت فلسفه‌ورزی را از دست می‌دهند.
حتی اگر تفکر فلسفی ویژگی شاخص دوره‌ی کودکی نباشد، بودنش به همان میزانی که هست، باید مورد توجه قرار گیرد.
فصل مدل‌های کودکی در کتاب فلسفه کودکی
بسیاری از چیزهای دنیای صنعتی که کودک را فراگرفته، هنوز مناسب و اندازه‌ی او نیست.
ممکن است کودکان نتوانند به کلید برق، یا حتی دستگیره‌ی در برسند، یا اجازه نداشته باشند به تنهایی به کوبه‌ی در یا ظرف شیرینی دست بزنند.
این مسئله بی‌تردید این پیام را به کودکان می‌دهد: «شما (هنوز) عضو کامل جامعه نیستید»
این نظر کارل گوستاو یونگ که می‌گوید: «به هر حال، دوران کودکی، حالتی از گذشته است … کودک در دنیای پیش عقلانی و فراتر از همه، دنیای پیش علمی زندگی می کند؛ یعنی دنیای مردمانی که پیش از ما می‌زیستند» مناقشه برانگیز است و باید با احتیاط زیاد بررسی شود.
این ادعا که کودکان در دنیایی پیش علمی و حتی پیش عقلانی می‌زیند ممکن است به طور نامناسبی خودپسندانه و فخرفروشانه باشد.
فصل فلسفه و پیاژه
با بی‌نتیجه ماندن تلاش برای پیوند فلسفیدن کودکان با یافته‌های نظریه‌ی رشد شناختی پیشنهادی پیاژه ممکن است بگوییم فلسفه، اصلا ارتباطی با رشد شناختی ندارد.
شاید علاقه به فلسفیدن و توانایی برای آن در دوره‌ی کودکی، به تمامی مستقل از استعدادهایی که روانشناسان شناختی به آن علاقه دارند روی می‌دهد.
ضروری است اجازه ندهیم نتیجه‌های آزمایش‌های واقعاً چشمگیر پیاژه، مبنای آموزشی ما قرار گیرند یا تعیین‌کننده‌ی ظرفیت کودکان ما در تفکر و تأمل باشند.
فصل حقوق کودکان
آیا باید کودکان از حقوقی برخوردار باشند که اکنون از آن بی‌بهره‌اند؟ برای نمونه حق رأی دادن، حق خودداری از مدرسه رفتن، حق جدا شدن از والدین؟
هنگامی که برآنیم کودکی را زیر اصل خودمختاری قرار دهیم، دو پرسش جدا اما مربوط به هم مطرح می شود:
- آیا این کودک به اندازه‌ی کافی عاقل یا به خوبی خردمند است که بتواند برای خودش تصمیم بگیرد؟
- آیا محدود کردن توانایی خودسامان‌دهی کودک به سود او است؟
عادلانه نیست که کودکان را ضعیف، منفعل و بی‌فکر فرض کرد و بزرگسالان را خردمند، بسیار با انگیزه و کارآمد!
فصل کودکی و مرگ در کتاب فلسقه کودکی
یقیناً کودکانی که با انتظار مرگی زودهنگام روبه رو هستند، چیزهای مهمی برای گفتن به ما و بحث با ما دارند، البته اگر توانایی کافی برای شنیدن و سهیم شدن را داشته باشیم.
اما بحث و گفت‌وگو با چنین کودکانی، ملزم به داشتن ذهنی باز نسبت به کودک و نسبت به تفکر درباره‌ی مرگ است؛ کاری که انجام آن برای ما بزرگترها بسیار مشکل است.
اگر بیاموزیم با چنین تهدیدی با صداقت و با چنین کودکی با عشق و احترام برخورد کنیم، گامی بزرگ در جهت بلوغ خویش برداشته‌ایم.
فصل ادبیات برای کودکان
عنوان فرعی کتاب پیترپن نوشته‌ی ژاکلین رز «ناممکنی داستان کودکان» است. گسست میان نویسنده‌ی بزرگسال و خواننده‌ی کودک چیزی است که به گمان رز ارتباط میان بزرگسال و کودک را در ادبیات کودک ناممکن می‌سازد.
فصل هنر کودک
در جامعه‌ای که تنها از کودکان تشکیل شده باشد، کودکان خود تصمیم می‌گیرند که از میان اثرهایی که به دست هم‌نوعانشان پدید آمده چه کارهایی را هنر به شمار آورند.
اما در جامعه ی ما، کودکان قدرت چنین تصمیم‌گیری‌ای را ندارند. در جامعه‌ی ما، این تصمیم باید از سوی بزرگسالان گرفته شود، تصمیمی که منبع‌های مالی را که زیر نظر و کنترل بزرگسالان است در نظر بگیرد، که آیا هنر کودکان برای موزه‌ای مهم گردآوری شود یا خیر.
اگر فرضیه‌ی بلوغ به طور گسترده‌ای رد شود و هنر کودکان با جدیت تمام گردآوری شود، چنین پیشرفتی به یقین نتیجه‌های سیاسی و اجتماعی مهم و برجسته‌ای را به همراه خواهد داشت.
زیرا نگرش ما نسبت به کودکان و نسبت به نظام ارزشی‌ای که به گونه‌ای نظام‌مند اندیشه، فهم، تجربه و خلاقیت‌های آنان را خوار می‌شمارد، دگرگون خواهد شد.
و این امر منجر به دگرگونی در نقش‌هایی می‌شود که در جامعه به کودکان می‌سپاریم.
امیدوارم به کفایت نشان داده باشم که چنین پیشرفت‌هایی، نه تنها می‌تواند به برداشتن گامی چشمگیر در جهت آزادی کودکان بیانجامد، بلکه گامی مهم در جهت آزادی بزرگسالان نیز می‌تواند به شمار آید.
فهرست مطالب کتاب فلسفه کودکی
مقدمه: از کجا آغاز کردم؟
فصل۱: دیدگاه یک فیلسوف درباره کودکی
فصل۲: نظریه ها و مدل های کودکی
فصل ۳: پیاژه و فلسفه
فصل۴: پیاژه و نگه داری (بقا)
فصل ۵: رشد اخلاقی
فصل ۶: حقوق کودکان
فصل ۷: یادزدودگی کودکی
فصل۸: کودکی و مرگ
فصل۹: ادبیات برای کودکان
فصل ۱۰: هنر کودک
در بخش معرفی کتاب سایت تسهیلگر می‌توانید با سایر کتاب‌ها آشنا شوید.
